Synodale weg 2021-2023

Rond april wordt de eerste fase van de Synode 2021-2023 afgerond: het luisteren naar wat er leeft onder de gelovigen. Hoe gaat het vanaf hier verder?
Er volgen nog drie grote stappen. Eerst volgt er een bisschoppelijke bezinning op de uitkomst van de raadpleging per regio of continent, in de periode tussen september 2022 en maart 2023. In oktober 2023 volgt een bisschopssynode in Rome. Ten slotte schrijft de paus een document ter afsluiting. Dat zou wel eens het voorjaar van 2024 kunnen worden.

De Synode 2021-2023 is dus een ‘meertrapsraket’. Misschien denk je: “Wat omslachtig allemaal”. Maar om veel te luisteren, los te komen van eigen overtuigingen en aan te voelen wat God van ons vraagt, hebben mensen, ook bisschoppen, tijd nodig. Het gaat dus zo traag om de bisschoppen te laten wennen aan wat de paus graag ‘de verrassingen van de Geest’ noemt.
Nu zijn dus de bisschoppen aan zet. Wat kunnen wij ondertussen doen? Ten eerste: we kunnen de bisschoppen een hart onder de riem steken door voor hen te bidden. Opdat ze pelgrim worden. Minder leraar en meer leerling – in de school van de Heilige Geest. Dat is trouwens ook een oefening voor onszelf: om al te grote bezorgdheid los te laten en de synode toe te vertrouwen aan de Geest.
Bovendien kunnen we zélf ook verder gaan in de synodale geest. Door gespreksavonden te houden over de vrouw in de kerk of inzet voor milieu. Door een betere inclusie in onze gemeenschap van homo’s, vluchtelingen, of waar de nood ook maar is. Door beter te luisteren naar elkaar en transparanter te overleggen. Zodat ons synodale pad verder gaat en we ons blijvend oefenen in synodaal kerk zijn.

Zalig wie open van hart is, want zij zal synodaal leven. Zalig wie initiatieven neemt, want hij is een kind van God.

Deze bijdragen zijn een samenwerking van De Zalige Zalm en het Nederlands Dagblad.

Als het gaat over een luisterende kerk en over synodaliteit, klinken regelmatig de hot issues: de kerkelijke seksuele moraal, de wijding van de vrouw, homoseksualiteit. Uit onderzoek door het Nederlands Dagblad en Trouw bleek dat een meerderheid van katholieken er zo hun eigen gedachten op nahoudt. Herman Finkers zingt in Daarboven in de hemel: “’Zoals ‘t hier aan toegaat, strookt niet met de leer!’. ‘Dat klopt’, zegt God, ‘en daarom heerst er hier zo’n fijne sfeer’”. Een cabaretier kan de ernst van de zaken relativeren. Maar als we uitgelachen zijn, blijft de vraag: hoe zit het?
Ten eerste: als we samen op weg zijn is het belangrijk dat we weten wat de meerderheid denkt. De kerk is geen democratie, hoor je soms. Maar als veel mensen hetzelfde denken, zou het kunnen dat de Heilige Geest in veel mensen hetzelfde aanvoelen wekt – dezelfde sensus fidelium.
Ten tweede: de theologie kan helpen om het gesprek verder te brengen dan ‘ik voel dit nu eenmaal zo’ of ‘dit is nu eenmaal de kerkelijke leer’. Er is op universiteiten veel expertise, ook over de hot topics, die niet genoeg gebruikt wordt. Zo wijzen historici op het overweldigende bewijs voor vrouwelijke diakens (of lees bijvoorbeeld Romeinen 16,1). En Bijbelwetenschappers vragen zich af of de teksten die verbonden worden met homoseksualiteit, daar ook echt over gaan.
Ten slotte: de kerkelijke leer is steeds in beweging. De visie op protestanten als ‘broeders en zusters’ is net iets meer dan een halve eeuw oud, bijvoorbeeld. De katholieke traditie staat in een spanningsveld: hoe kan je het goede behouden en tegelijk in dialoog blijven met wat de tijd van ons vraagt? ‘Toets alles en behoud het goede’, zegt de Bijbel. Synodaliteit is een oefening in luisteren naar de Geest, die ons bijstaat en ons verstand verlicht.

Deze bijdragen zijn een samenwerking van De Zalige Zalm en het Nederlands Dagblad.

In de iconische jezuïetenfilm ‘The Mission’ klinkt uit de mond van de hoofdpersoon de oneliner ‘we are not a democracy, we are an order’ (wij zijn geen democratie maar een religieuze orde). Dat wordt ook gezegd in het synodale proces: de kerk blijft een hiërarchische instelling. Toch is daarmee niet alles gezegd. Niet genoeg gezegd. Gehoorzaamheid is niet de enige waarde. Eérst komt de onderscheiding der geesten.

Daarmee wordt bedoeld: het gelovig aanvoelen wat wijs is. Er leven vele gedachten onder ons, ook tegengestelde gedachten. We kunnen niet alles tegelijk doen, aanpassen, behouden. We moeten kiezen. Onderscheiding probeert aan te voelen wat wijs is. Dat is meer iets van de ziel dan van het hoofd. Je weegt wat er gedacht en gezegd wordt, met name de ‘bijsmaak’. Is die rustig, liefdevol, wijs, diep – of eerder ongeduldig of hard? Het eerste is meestal een teken van God, het tweede juist niet. Verder heeft onderscheiding te maken met realisme, zo leert de benedictijnse traditie: de middenweg tussen ideaal en werkelijkheid in.

Dat onderscheiden is een heel gelovige zaak. Het doel is om op de golflengte van God te geraken en zijn stem te horen. Om goed te onderscheiden, helpt het daarom om op een gelovige manier te leven: te bidden, je naaste te dienen, het evangelie te lezen, verwonderd te zijn over mooie dingen, verdrietig te zijn over slechte dingen, verbonden te zijn met de kerk.

Bij die levensstijl hoort ook: openheid. Wie alles zeker weet, staat niet open voor Gods verrassingen. Dat is een kritiek aan het adres van iedereen met absolute overtuigingen, of ze nu ‘conservatief’ of ‘liberaal’ van aard zijn. Wie zijn zekerheden relativeert en twijfel toelaat, wordt pelgrim op de weg van het geloof. Onderscheiding wordt dan een rijk avontuur van samen op weg zijn – samen met God, en samen met elkaar. Precies wat synodaliteit betekent dus.

Deze bijdragen zijn een samenwerking van De Zalige Zalm en het Nederlands Dagblad.

Een van de hashtags die gebruikt wordt in verband met de synodale weg van dit moment, is #ListeningChurch, ‘luisterende kerk’. De spannende vraag is natuurlijk wie er precies moet luisteren!
De eerste reactie is soms: ‘de bisschoppen’, of ‘het Vaticaan’. Daar valt wel wat voor te zeggen. Er is in het verleden te veel gedecreteerd en te weinig geluisterd, en dat gebeurt nog steeds. Een synodale weg vraagt om een andere kerkelijke cultuur. Om meer nederigheid, zo hield paus Franciscus de curie voor in zijn laatste kersttoespraak. “Alleen nederigheid plaatst ons in de gesteldheid om elkaar te ontmoeten en te beluisteren, om te dialogeren en te onderscheiden. Als ieder zich opsluit in zijn eigen overtuigingen (…) is het moeilijk om ruimte te maken voor de ervaring van de Heilige Geest”. Maar – o ironie – zo blijven we klerikaal denken. Synodaliteit blijft dan een zaak van ‘zij’ tegenover ‘wij’. Terwijl wij zelf zoveel kunnen doen. En móéten doen. Juist ook op dit punt. Denk maar eens aan uw eigen vergaderingen en gesprekken. Het parochiebestuur. De werkgroep kinderwoorddienst. Het kostersoverleg, een bijbelgroep, of gewoon een gezellig bezoek bij een medeparochiaan. Luisteren we daar naar elkaar? Zwijgen we voldoende? Zijn we echt benieuwd naar wat de ander denkt, en zijn we bereid om daartoe onze eigen overtuigingen even in de koelkast te zetten? In mijn ‘familie’ (van de jezuïeten) spreken we graag over het ‘luistergesprek’. We zijn in gesprek door naar elkaar te luisteren. In plaats van te strijden om spreektijd of ‘ja maar’ te roepen, reageren we door te zwijgen, ruimte te geven. In geestelijke begeleiding benadruk ik het belang van doorvragen, door-luisteren. Het duurt vaak even voor iemand zich echt uitgesproken heeft. Dat kost moeite. Ik moet mijzelf inhouden.
Kortom, een luisterende, synodale cultuur vraagt om “bekering” (opnieuw paus Franciscus) van iedereen: het Vaticaan, bisschoppen, priesters, pastoraal werksters, parochiebestuurders, secretariaatsmedewerkers – en van u en mij.
Deze bijdrage is een samenwerking van De Zalige Zalm en het Nederlands Dagblad.

De katholieke kerk is bezig met een oefening in synodaliteit: we zijn samen onderweg. Het lijkt een beetje op een weekendje weg met het gezin. De één wil wandelen op het strand, de ander graag borrelen in een café, en weer een ander ligt graag lekker lang in bed. Niet iedereen heeft dezelfde wensen. Samen een weekend weg is een hele kunst.
Samen als kerk onderweg zijn is ook een kunst. Want er leven heel verschillende ideeën over hoe het verder moet met de kerk. De een wil graag kerken sluiten, en de ander juist lokaal kerkelijk leven behouden. De een gelooft dat de kerk nodig anders moet gaan praten over homoseksualiteit, de wijding van de vrouw en seksuele ethiek, de ander stoort zich aan vrijdenkers en zou graag grotere éénheid zien. De een wil dat de kerk zich meer inzet voor het milieu en voor vluchtelingen, de ander houdt vooral van stemmige liturgie.
Samen als kerk onderweg zijn, vraagt veel geduld met elkaar. We moeten regelmatig inschikken en ruimte maken voor de ander, net zoals bij een weekendje weg met het gezin. Wat zou het goed zijn om meer naar elkaar te luisteren! Als we zouden geloven dat de Heilige Geest in iedereen werkt, óók in mensen met andere overtuigingen dan die van mijzelf.
De bedoeling van samen op weg zijn is om te luisteren naar de Geest. Uiteindelijk wordt er een besluit genomen: ‘voorlopig lijkt ons dit het beste’. Dat doen de paus en de bisschoppen, en op lokaal niveau de pastoor, het bestuur, de werkgroep. Daar proberen we dan in mee te gaan. Maar eerst is het belangrijk dat alle thema’s op tafel komen. Zonder taboes. Opdat God ons kan verrassen.

Het overwinnen van taboes is belangrijk ‘huiswerk’. Voor de bisschoppen en de priesters net zo goed als voor u en mij. We zouden best voor onszelf en elkaar mogen bidden om de genade van een open geest.

Deze bijdragen zijn een samenwerking van De Zalige Zalm en het Nederlands Dagblad.

Er waait een nieuwe wind door de kerk: de paus en de bisschoppen willen graag horen wat u denkt. Maar hoe laat je je stem horen? Hoe kun je meedoen?

Spreek in de parochie je pastoor, diaken, pastoraal werker of coördinator aan! Misschien nam hij of zij al een initiatief. Zo niet, dan geef je een duwtje in de goede richting. Bied gerust aan om mee te helpen. We moeten het samen doen. Via de parochie komt het bij het bisdom, en via het bisdom in Rome. De kernvraag is: zijn we samen op weg? In onze vieringen, besluitvorming, contact met de samenleving of de oecumene?
Sluit je aan bij een representatieve groep. Het Netwerk Katholieke Vrouwen lanceerde bijvoorbeeld een enquête die ze rechtstreeks naar Rome sturen: www.unkv.online. Bovendien zal bisschop De Korte deze enquête ook meenemen in het rapport over zijn bisdom. De KNR, de koepel van religieuzen, organiseert webinars, zie hun agenda op www.knr.nl. Je kunt ook zelf met een groep aan de slag om samen iets te vertegenwoordigen. Hoe groter de groep, hoe beter.

Er is niet zo heel veel tijd. De bedoeling is dat de bisschoppen in augustus hun rapport naar Rome sturen. Dat is midden in de vakantie. Daarom gaan de bisschoppen in mei al werken aan het samenvatten van alle bijdragen. Dus ‘haast u langzaam’.

Ten slotte twee belangrijke kanttekeningen. Ten eerste: het doel van het proces is om samen te zoeken naar wijsheid. Je kunt daarom het beste spreken vanuit bezinning, dialoog, reflectie, gebed. Spreek ‘tot opbouw van de kerk’. Gefrustreerd ‘je hart luchten’ helpt juist niet. Ten tweede: het zou heel goed zijn als er lokaal iets van een synodale cultuur zou ontstaan. We hoeven niet te wachten tot ‘ze’ – de bisschoppen – iets besluiten, maar kunnen zelf een stap in de goede richting zetten in onze eigen parochie.

Deze bijdragen zijn een samenwerking van De Zalige Zalm en het Nederlands Dagblad.

Paus Franciscus spreekt graag over ‘synodaliteit’. Dat is een moeilijk woord voor ‘samen op weg’. Daarmee bedoelt hij twee dingen. Ten eerste: we zijn samen kerk. Bij het woord ‘kerk’ denken we spontaan vaak aan bisschoppen en de paus. De hiërarchie, zeggen we ook wel. Kerk in de vorm van een pyramide. Maar wat zou de kerk zijn zonder alle gelovigen? Volgens het Tweede Vaticaans Concilie (1962-1965) is de kerk op de eerste plaats: alle gedoopten die door God samengeroepen zijn tot verbondenheid in geloof en in inzet voor de goede zaak.

Ten tweede: we zijn op weg. Net als het Joodse volk op weg was van de slavernij naar het beloofde land, zo is de kerk op een pelgrimstocht. Op een pelgrimstocht is het soms zoeken naar de goede weg: moeten we linksaf, rechtdoor, of gingen we verkeerd? In de loop van de geschiedenis heeft de kerk inderdaad haar visie soms bijgesteld, bijvoorbeeld over slavernij en oecumene.

Samen op weg dus. Met de Heilige Geest als ‘GPS’. Hij leidt de kerk – wat zou de kerk zijn zonder de Geest? Dat doet de Geest niet alleen via bisschoppen en de paus, maar ook via de ‘geloofsgevoeligheid’ (sensus fidei fidelium) van iedereen. Het verleden en de traditie zijn belangrijke bronnen, maar ook de tekens van de tijd’: de Geest spreekt nog steeds. En dus, zegt paus Franciscus, is het belangrijk om met elkaar in gesprek te zijn. We kunnen van elkaar leren over wat God ons te zeggen heeft.

Dat is een bijzonder soort gesprek: geen discussie, lobbyen of argumenteren, maar open en ontvankelijk – arm van geest – luisteren naar wat de Geest tegen de kerken zegt. De bisschoppen rapporteren uiteindelijk aan de paus, maar Franciscus moedigt hen aan éérst goed te luisteren naar alle gelovigen. Omdat we samen kerk zijn, op pelgrimstocht, met de Geest als GPS.

Jos Moons SJ

Deze bijdragen zijn een samenwerking van De Zalige Zalm en het Nederlands Dagblad.

Jos Moons is jezuïet en promoveerde in Tilburg op de onderwerpen Heilige Geest, Kerk en Tweede Vaticaans Concilie.